Cố nghệ sĩ nhân dân Ngô Mạnh Lân với hoạt hình Việt Nam

Phó Giáo sư – Tiến sĩ - Đạo diễn - Họa sĩ - Nghệ sĩ nhân dân Ngô Mạnh Lân sinh ngày 09 tháng 11 năm 1934, tại Thanh Oai – Thanh Trì – Hà Nội. Ông đến với nghệ thuật thông qua con đường hội họa. Ông từng học khóa Mỹ thuật kháng chiến (1950 – 1954) do họa sỹ Tô Ngọc Vân phụ trách. Hồi ấy, tuy Họa sĩ Ngô Mạnh Lân là người trẻ tuổi nhất lớp nhưng thường được thầy Tô Ngọc Vân và nhiều thầy giáo khác khen ngợi về sự chuẩn mực và chỉn chu trong từng nét vẽ.

Mang trong mình tâm hồn nhạy cảm và bay bổng, Họa sĩ Ngô Mạnh Lân đã có những năm tháng không quản gian khổ đi theo kháng chiến, rồi tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ. Chính tài năng vốn có, sự từng trải, kinh nghiệm cuộc đời và ý thức chính trị trong ông đã trở thành nguồn cảm hứng để ông tư duy và có thể làm nên những bức tranh, những phác họa, ký họa ấn tượng của cuộc kháng chiến chống Mỹ một cách đầy sống động, khiến cho không ít người xem phải xúc động khi xem những buổi triển lãm tranh của ông.

Năm 1954, sau khi hòa bình lập lại, lúc đó đã tốt nghiệp khóa Mỹ thuật kháng chiến, ông được Nhà nước cử đi học ở Liên Xô tại Trường Đại học Điện ảnh (khoa họa sĩ, đạo diễn phim hoạt hình). Đạo diễn Ngô Mạnh Lân là một trong những sinh viên đầu tiên theo học tại trường Đại học Điện ảnh quốc gia Liên bang Xô Viết (VGIK). Khởi điểm từ một họa sĩ, cuộc đời của ông từ đó đã chuyển sang gắn bó với phim hoạt hình.

Năm 1962, Đạo diễn Ngô Mạnh Lân tốt nghiệp VGIK với tấm bằng đỏ xuất sắc. Ông về nước và được phân công về Xưởng phim hoạt họa búp bê Việt Nam (nay là Hãng phim Hoạt hình Việt Nam). Vào thời điểm này, Hãng phim hoạt hình Việt Nam mới ở tuổi lên 2. Sau bộ phim hoạt hình đầu tiên “Đáng đời thằng cáo” (1960) bằng thể loại phim vẽ, rồi đến bộ phim cắt giấy “Con một nhà” (1961, đạo diễn Trương Qua) và phim búp bê “Chú thỏ đi học” (1962, đạo diễn Nguyễn Tích), Đạo diễn Ngô Mạnh Lân mở đầu sự nghiệp của mình bằng bộ phim vẽ “Một ước mơ”. Với bộ phim đầu tay này, ông đã bộc lộ được tài năng của một đạo diễn có tay nghề, được đào tạo bài bản với những khuôn hình giàu sức biểu cảm và sống động.

Từ những bước đi chập chững của ngành Điện ảnh hoạt hình Việt Nam non trẻ ấy, Đạo diễn Ngô Mạnh Lân đã cần mẫn xây lên những viên gạch đầu tiên cho sự nghiệp đạo diễn của mình. Tiếp đó là hàng loạt bộ phim do ông đạo diễn ra đời: “Mèo con” (dựa theo truyện ngắn “Cái tết của mèo con” của nhà văn Nguyễn Đình Thi), “Con sáo biết nói”, “Những chiếc áo ấm”, “Chuyện ông Gióng”… Bằng tài năng, sức sáng tạo, cùng với ekip làm phim của mình, ông đã đem về cho Hoạt hình Việt Nam các giải thưởng danh giá trong các LHP Quốc tế như: Giải Bồ câu Vàng phim “Chuyện ông Gióng” tại LHP Laixich (CHDC Đức) năm 1970, bằng khen tại LHP quốc tế Mátxcơva năm 1971 và Giải Bồ nông bạc cho phim “Mèo con” tại  Liên hoan phim quốc tế  Mamaia (Rumani) năm 1966, Bằng khen tại LHP châu Á ở Frăngfurt (CHLB Đức) năm 1967.

          Trong hành trang những năm tháng đạo diễn phim hoạt hình, ngoài các bộ phim giành   giải quốc tế nói trên, Đạo diễn Ngô Mạnh Lân còn nhận được nhiều giải Bông sen Vàng và Bông sen Bạc tại các kỳ Liên hoan phim trong nước với những bộ phim như “Con sáo biết nói”, “Những chiếc áo ấm”, “Rừng hoa”, “Bước ngoặt”, “Trê cóc”… Có thể thấy, Đạo diễn Ngô Mạnh Lân làm phim ở nhiều thể loại và ông đã tạo được một phong cách cho riêng mình. Ở đó có sự độc đáo thuộc về bản sắc dân tộc trong những bộ phim truyền thuyết, cổ tích; có cái khoa trương mà thâm thúy trong những bộ phim mang tính triết lý phê phán dành cho người lớn; có nét tươi vui, hóm hỉnh trong những phim đồng thoại…

Đạo diễn Ngô Mạnh Lân không chỉ là một  đạo diễn - họa sĩ phim hoạt hình, mà còn là một nhà nghiên cứu Điện ảnh. Năm 1977, ông cùng với nhà biên kịch Trần Ngọc Thanh đi sâu vào nghiên cứu những cơ sở nghệ thuật của phim hoạt hình và bước phát triển của phim hoạt hình Việt Nam, cho ra mắt bạn đọc cuốn sách “Phim hoạt hình Việt Nam” dày trên 300 trang, do Nhà xuất bản văn hóa xuất bản năm 1977. Ngoài ra, trên các mục văn nghệ, phê bình Điện ảnh của các báo và Tạp chí những năm 60, 70, 80 của thế kỷ trước, thường xuất hiện những bài giới thiệu, phê bình phim chủ yếu là các phim hoạt hình của tác giả Đạo diễn Ngô Mạnh Lân với những nhận xét xác đáng, dí dỏm nhưng cũng không kém phần sâu sắc. Năm 1999, ông tiếp tục xuất bản cuốn sách mang tên “Hoạt hình, nghệ thuật thứ tám” (Nhà xuất bản văn hóa thông tin) có giá trị và mang tính học thuật sâu sắc. Bên cạnh đó, ông còn tham gia giảng dạy tại trường Đại học Sân khấu – Điện ảnh Hà Nội. Những công việc ấy, giúp ông hoàn thành luận án Phó tiến sỹ nghệ thuật học tại Mátxcơva năm 1984 và được phong Phó Giáo sư năm 1991.

Trong sự nghiệp làm phim của mình, đạo diễn Đạo diễn Ngô Mạnh Lân đã cho ra đời tổng cộng 17 bộ phim hoạt hình. Các phim của ông có thể khác nhau về đề tài, thể loại nhưng tựu chung lại và dễ nhận thấy là sự bài bản, mực thước về nghề nghiệp và sáng tạo trong ngôn ngữ điện ảnh hoạt hình.

         Suốt cuộc đời hoạt động nghệ thuật, Đạo diễn Ngô Mạnh Lân luôn thể hiện nguồn năng lượng, sức làm việc say mê và bền bỉ của ông. Với người nghệ sĩ, mọi phù hoa rồi sẽ tan đi, chỉ còn đọng lại dài lâu nhất trong cuộc đời, ấy là những tác phẩm nghệ thuật đích thực. Và Đạo diễn – Họa sĩ – NSND Ngô Mạnh Lân là một người hạnh phúc bởi ông đã khẳng định được bản thân, ghi dấu ấn và tên tuổi trong các tác phẩm phim hoạt hình đi cùng năm tháng của các thế hệ thanh thiếu niên Việt Nam.

Danh sách phim và giải thưởng phim do NSND Ngô Mạnh Lân tham gia và đạo diễn:

1. Một ước mơ (1963, họa sỹ kiêm đạo diễn)

2. Đêm trăng rằm (1964, họa sỹ)

3. Mèo con (1965, đạo diễn. Giải Bồ nông bạc tại LHP hoạt hình quốc tế ở Mamaia (Rumani) năm 1966, Bằng khen tại LHP châu Á ở Frăngfua (CHLB Đức) năm 1967, Giải Bông sen vàng tại LHP VN lần thứ 1 năm 1970)

4.  Con sáo biết nói (1967, đạo diễn, Giải Bông sen vàng tại LHP VN lần 1 năm 1970)

5. Những chiếc áo ấm (1968, đạo diễn. BGK Liên hoan phim quốc tế Mátxcơva năm 1969 tuyên dương bộ phim mang tính chất nhân đạo và giáo dục thiếu niên, Giải Bông sen bạc tại LHP VN lần 1 năm 1970)

6. Chuyện ông Gióng (1970, đạo diễn, Giải Bồ câu vàng LHP Laixic (CHDC Đức)1970, Bằng khen tại LHP quốc tế Mátxcơva năm 1971. Giải Bông sen vàng tại LHP VN lần thứ 2 năm 1973)

7.  Lời đáng yêu nhất (1972, đạo diễn, Bằng khen tại LHP VN lần thứ 2 năm 1973)

8.  Rồng lửa Thăng Long (1973, đạo diễn kiêm họa sỹ)

9. Rừng hoa (1974, đạo diễn. Giải Bông sen bạc tại LHP VN lần thứ 3 năm 1975. Giải 3 của BGK - Thiếu nhi Hải Phòng tại LHP VN lần 3 năm 1975)

10. Bàn tay khổng lồ (1976, đồng đạo diễn với NSND Trương Qua)

11.Thạch Sanh (1976, đạo diễn, đồng biên kịch với nhà văn Tô Hoài. Bằng khen tại LHP VN lần thứ 4 năm 1977)

12. Bộ đồ nghề nổi giận (1978, đồng đạo diễn với Minh Trí. Giải khuyến khích tại LHP VN lần thứ 5 năm 1980)

13. Trách nhiệm (1981, đạo diễn)

14. Bước ngoặt (1982, đạo diễn, Giải Bông sen Bạc LHP VN lần thứ 6 – 1983)

15.  Chuyện vui của rừng (1983, đạo diễn, họa sĩ)

16. Trê cóc (1993, đạo diễn, Giải Bông sen bạc LHP VN lần thứ 9, Giải B của Hội ĐAVN)

17. Phép lạ hồi sinh (1995, đạo diễn, Giải B Hội ĐAVN)